جایزه نوبل فیزیک سال ۲۰۲۴ به طور مشترک به دو پژوهشگر برجسته در حوزه هوش مصنوعی، جان جی. هاپفیلد از دانشگاه پرینستون و جفری هینتون از دانشگاه تورنتو اهدا شد. این جایزه به خاطر کشفیات و اختراعات کلیدی در حوزه شبکه‌های عصبی مصنوعی و یادگیری ماشینی که تأثیر شگرفی در علوم مختلف از جمله فیزیک، زیست‌شناسی عصبی و فناوری‌های مدرن داشته است، به این دو دانشمند تعلق گرفت.
به گفته آکادمی سلطنتی علوم سوئد، این اکتشافات پایه‌های بسیاری از پیشرفت‌های امروزی در حوزه هوش مصنوعی و فناوری‌های مرتبط را فراهم کرده است.
جان هاپفیلد کیست؟
جان هاپفیلد به خاطر مدل مشهور شبکه عصبی خود که در دهه ۱۹۸۰ معرفی کرد، شناخته می‌شود. “شبکه هاپفیلد” به پژوهشگران این امکان را داد که نحوه عملکرد حافظه انسان و مکانیسم‌های بازشناسی الگو را با استفاده از روش‌های ریاضی و مدل‌سازی بهتر درک کنند. این شبکه به‌طور ویژه در درک نحوه ذخیره و بازیابی اطلاعات در مغز مورد استفاده قرار گرفت و تأثیرات گسترده‌ای بر روی مطالعات علوم عصبی و یادگیری ماشینی داشت.
مدل هاپفیلد بر اساس ایده‌ای بود که مغز انسان می‌تواند اطلاعات را به شکل الگوهای پایدار در شبکه‌های نورونی ذخیره کند. این مدل کمک کرد تا نحوه بازیابی خاطرات و اطلاعات در مغز بهتر فهمیده شود و الگویی برای پژوهش‌های بیشتر در حوزه یادگیری ماشینی فراهم کرد.
جفری هینتون کیست؟
جفری هینتون، دانشمند بریتانیایی-کانادایی، که از او به عنوان «پدرخوانده هوش مصنوعی» یاد می‌شود، به خاطر توسعه روش‌های یادگیری عمیق و شبکه‌های عصبی چندلایه شهرت دارد. هینتون با توسعه الگوریتم‌های نوآورانه، به‌ویژه «پس‌انتشار خطا» انقلابی در یادگیری ماشینی ایجاد کرد. روش‌های هینتون پایه‌گذار بسیاری از فناوری‌های مدرن هوش مصنوعی هستند که امروزه در تشخیص تصویر، پردازش زبان طبیعی و حتی رانندگی خودکار به کار می‌روند.
شبکه‌های عصبی عمیق که هینتون بر روی آنها کار کرده، قادر به یادگیری از حجم‌های عظیمی از داده‌ها هستند و این امر منجر به بهبود چشمگیر در دقت و کارایی سیستم‌های هوشمند شده است.
چگونه نوبل فیزیک به هوش مصنوعی رسید؟
جایزه‌ای به هاپفیلد و هینتون تعلق گرفت، نمادی از اهمیت فزاینده هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی در علم مدرن است و نشان می‌دهد که فناوری‌های مرتبط با شبکه‌های عصبی مصنوعی نه تنها در حوزه فیزیک، بلکه در زمینه‌های گسترده‌ای از علوم، از جمله زیست‌شناسی و علوم شناختی، نیز تأثیرات عظیمی داشته‌اند. برای مثال، شبکه‌های عصبی مصنوعی به محققان کمک کرده‌اند تا چگونگی تعامل سلول‌های عصبی و عملکرد مغز را بهتر درک کنند، که این خود باعث تحولی در علوم اعصاب و پزشکی شده است.
این جایزه نشان‌دهنده تأثیرات گسترده و چندوجهی پژوهش‌های مربوط به شبکه‌های عصبی و هوش مصنوعی است که نه تنها زندگی روزمره انسان‌ها را تغییر داده، بلکه آینده علم و فناوری را نیز شکل داده است.
آکادمی سلطنتی علوم سوئد در توضیحی اعلام کرد که این جایزه به پاس دستاوردهای علمی بنیادین که پایه و اساس بسیاری از پیشرفت‌های مدرن در حوزه هوش مصنوعی هستند، به هاپفیلد و هینتون اعطا شده است. این دستاوردها نشانگر چگونگی اتصال نظریه‌های علمی و کاربردهای عملی در زمینه‌هایی چون فناوری و علم اعصاب هستند.
برندگان جایزه نوبل علاوه بر کسب این جایزه معتبر که ارزش مادی آن حدود ۱۱ میلیون کرون سوئد (تقریباً ۱ میلیون دلار آمریکا) است، در سطح جهانی نیز به اعتبار علمی بیشتری دست می‌یابند.