صنعت بانکداری همواره به عنوان ستون فقرات نظام مالی کشور عمل کرده است. در این میان، سه نام بزرگ، بانک ملی ایران، بانک ملت و بانک سامان، نه تنها به دلیل حجم فعالیت‌ها و قدمت خود، بلکه به دلیل نقش پیشگامانه در پذیرش فناوری‌های نوین و تحولات دیجیتال، جایگاهی ویژه دارند. این مقاله به صورت جامع به بررسی تاریخچه این سه بانک، نقش آن‌ها در اکوسیستم بانکداری باز و همکاری‌های کلیدی‌شان با فین‌تکی چون زیبال می‌پردازد.
تاریخچه و ریشه‌های سه بانک بزرگ
۱. بانک ملی ایران: میراث‌دار بانکداری ملی
تاریخچه بانک ملی ایران، با تاریخ معاصر کشور گره خورده است. پس از استقرار مشروطه، ایده تأسیس یک بانک ملی برای پایان دادن به نفوذ بانک‌های خارجی در اقتصاد کشور مطرح شد. سرانجام، در سال ۱۳۰۶، قانون تأسیس این بانک به تصویب رسید و در ۲۰ شهریور ۱۳۰۷ رسماً آغاز به کار کرد.
این بانک از همان ابتدا، وظایف یک بانک مرکزی را بر عهده داشت و بعدها با اخذ امتیاز نشر اسکناس حاکمیت پولی کشور را تثبیت کرد. این نقش تا سال ۱۳۳۹، که با تأسیس بانک مرکزی ایران به پایان رسید، ادامه داشت. با وجود این تغییر، بانک ملی به عنوان بزرگترین بانک دولتی، با شبکه‌ای گسترده از شعب در داخل و خارج از کشور، همچنان نقشی حیاتی در سیاست‌گذاری‌های کلان مالی و پروژه‌های ملی ایفا می‌کند.
علاوه بر این، بانک ملی با ارائه خدمات درگاه پرداخت ملی، امکان انجام تراکنش‌های آنلاین را برای کسب‌وکارها فراهم کرده است و به عنوان یکی از طرف‌های اصلی همکاری با پرداخت‌یارها و شرکت‌های فین‌تک، نقشی کلیدی در اکوسیستم تجارت الکترونیک کشور ایفا می‌کند.
۲. بانک ملت: از ادغام تا خصوصی‌سازی
داستان بانک ملت از یک حرکت هوشمندانه در اوایل انقلاب اسلامی آغاز می‌شود. در سال ۱۳۵۸، به منظور یکپارچه‌سازی و تقویت نظام بانکی، با تصمیم شورای انقلاب، ده بانک خصوصی بزرگ آن زمان در هم ادغام شدند. این بانک‌ها شامل بانک‌های تهران، داریوش، بین‌المللی ایران، عمران، بیمه ایران، ایران و عرب، پارس، اعتبارات تعاونی و توزیع، تجارت خارجی و فرهنگیان بودند. حاصل این ادغام، تولد بانک ملت با منابع و توانایی‌های عظیم بود.
این بانک در ادامه حیات خود، در سال ۱۳۸۷ با تبدیل به یک شرکت سهامی عام، به یکی از بزرگترین شرکت‌های بورسی ایران تبدیل شد و با عرضه سهام خود در بورس، راه را برای مشارکت عموم مردم در سرمایه آن هموار کرد. بانک ملت با تمرکز بر نوآوری، به یکی از پیشروترین بانک‌ها در زمینه بانکداری الکترونیکی تبدیل شده است.
این بانک، به ویژه با ارائه درگاه پرداخت ملت که از طریق وب‌سرویس‌ها به کسب‌وکارها امکان می‌دهد تراکنش‌های آنلاین را به صورت امن و مستقیم مدیریت کنند، نقشی کلیدی در توسعه تجارت الکترونیک ایفا می‌کند. این درگاه پرداخت، با امکاناتی مانند تأیید تراکنش و واریز وجه به صورت خودکار، به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا فرآیندهای مالی خود را به شکل کارآمدتری انجام دهند.
۳. بانک سامان: پیشگام در بانکداری خصوصی و فین‌تک
بانک سامان، از جمله بانک‌هایی است که با رویکردی متفاوت، فصل جدیدی از بانکداری در ایران را آغاز کرد. این بانک در سال ۱۳۸۱، به عنوان سومین بانک خصوصی کشور، با شعار «بانک هوشمند» فعالیت خود را شروع کرد. اما ریشه‌های آن به سال ۱۳۷۸ و تأسیس «موسسه مالی و اعتباری سامان اقتصاد» بازمی‌گردد. بانک سامان با تمرکز بر مشتریان حقیقی و حقوقی خاص و ارائه خدمات با کیفیت، به سرعت جایگاه خود را در بازار تثبیت کرد.
این بانک اولین موسسه‌ای بود که در ایران اینترنت‌بانک را راه‌اندازی کرد و با ایجاد شرکت‌های زیرمجموعه قدرتمند مانند درگاه پرداخت سامان (سپ) و سامانتل، یک اکوسیستم مالی جامع را به وجود آورد. این رویکرد، بانک سامان را به یکی از محبوب‌ترین بانک‌ها در میان جامعه استارت‌آپی و دیجیتال کشور تبدیل کرده است و درگاه پرداخت آن، با ارائه زیرساخت‌های لازم برای تجارت الکترونیک، امکان انجام تراکنش‌های آنلاین را برای کسب‌وکارها فراهم کرده است. این درگاه با پشتیبانی از خدمات نوینی چون پرداخت‌های خودکار، به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا فرآیندهای مالی خود را به شکل کارآمدتری انجام دهند.
همکاری زیبال با بانک‌های بزرگ
در سال‌های اخیر، هم‌افزایی میان فین‌تک‌ها و بانک‌ها، به یک ترند جهانی تبدیل شده است. زیبال، به عنوان یکی از پرداخت‌یارهای موفق ایران، با درک عمیق از این نیاز، زیرساخت‌های نرم‌افزاری خود را به گونه‌ای توسعه داده که بتواند به صورت مستقیم با سیستم‌های بانکی بزرگ ارتباط برقرار کند. همکاری زیبال با بانک‌های سامان، ملی و ملت، یک نمونه بارز از این همکاری‌هاست که مزایای متعددی را برای کسب‌وکارها به ارمغان آورده است.
زیبال با ارائه خدمات یکپارچه، پیچیدگی‌های مرتبط با اتصال به درگاه‌های پرداخت متعدد را برای پذیرندگان ساده کرده است. به جای اینکه یک کسب‌وکار به صورت جداگانه برای دریافت درگاه پرداخت از هر بانک اقدام کند، می‌تواند از طریق زیبال به 5 PSP دسترسی داشته باشد. این امر، علاوه بر تسریع فرآیند دریافت درگاه، مزایای دیگری نیز به همراه دارد:
سوییچینگ هوشمند: زیبال با تحلیل لحظه‌ای وضعیت درگاه پرداخت هر بانک، تراکنش‌ها را به صورت هوشمند به مسیری هدایت می‌کند که بیشترین شانس موفقیت را دارد. این کار باعث افزایش نرخ تراکنش‌های موفق و بهبود تجربه کاربری می‌شود.
تسویه حساب آنی: زیبال امکان تسویه حساب آنی را نیز فراهم کرده است. این سرویس به کسب‌وکارها اجازه می‌دهد تا در صورت نیاز به نقدینگی فوری، وجوه حاصل از فروش را در لحظه دریافت کنند.
از سوی دیگر، همکاری زیبال با بانک‌ها یک تعامل مثبت و دوطرفه به حساب می‌آید تا از این طریق سهم بیشتری از بازار دیجیتال تحت تاثیر قرار گرفته و به نیازهای مشتریان نوین پاسخ‌های مناسبی داده شود. به عنوان مثال، اتصال بانک‌های بیشتری نظیر کشاورزی، ملت و پاسارگاد به سرویس بانکداری شرکتی زیبال، نشان از حرکت این بانک‌ها به سمت ارائه خدمات مالی مدرن و هوشمند به کسب‌وکارهای بزرگ و کوچک دارد.
خدمات نوین در حوزه بانکداری باز (Open Banking)
بانکداری باز (Open Banking) یک مدل نوین در صنعت مالی است که با استفاده از APIها، امکان اشتراک‌گذاری امن داده‌ها و خدمات مالی میان بانک‌ها و فین‌تک‌ها را فراهم می‌کند. این رویکرد به فین‌تک‌ها اجازه می‌دهد تا با دسترسی به داده‌های بانکی (با رضایت مشتری)، خدمات مالی نوآورانه و شخصی‌سازی‌شده‌ای را ارائه دهند. بانک‌های سامان، ملی و ملت، هر یک با استراتژی‌های متفاوت، در این مسیر گام‌های بلندی برداشته‌اند:
۱. بانک سامان: پیشگام در ارائه APIهای بانکی
بانک سامان به عنوان یکی از پیشروان بانکداری دیجیتال، مجموعه‌ای جامع از وب‌سرویس‌ها را در اختیار توسعه‌دهندگان و شرکت‌های فین‌تک قرار داده است. این بانک، نیازهای استارت‌آپ‌ها در حوزه تجارت الکترونیک، ERP و … را به خوبی شناسایی کرده و با ارائه وب‌سرویس‌های بانکی، راه‌حل‌های مناسبی را فراهم کرده است. از جمله مهمترین این خدمات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
وب‌سرویس‌های انتقال وجه: شامل انتقال وجه پایا، ساتنا و داخلی که به کسب‌وکارها امکان می‌دهد تا پرداخت‌های دسته‌ای خودکار را مدیریت کنند.
وب‌سرویس صورت‌حساب و مانده‌حساب: برای مشاهده و تحلیل تراکنش‌ها و وضعیت مالی در لحظه.
وب‌سرویس‌های استعلام: مانند استعلام شبا و استعلام وضعیت تراکنش که برای فرآیندهای مالی و احراز هویت ضروری هستند.
خدمات شرکتی: نت‌بانک شرکتی سامان، امکان مدیریت کارتابل، تأیید تراکنش‌ها توسط امضاداران و مشاهده آنلاین تسهیلات را برای شرکت‌ها فراهم می‌کند.
۲. بانک ملی ایران: رویکرد جامع در بانکداری باز
بانک ملی نیز با توجه به جایگاه خود در اقتصاد، رویکردی جامع به بانکداری باز در پیش گرفته است. این بانک با ارائه APIهای متنوع، تلاش کرده تا نیازهای طیف وسیعی از مشتریان، از فین‌تک‌ها تا شرکت‌های بزرگ، را برطرف کند. از جمله خدمات این بانک می‌توان به:
وب‌سرویس‌های انتقال وجه (پایا و ساتنا): برای جابه‌جایی مبالغ بزرگ و دسته بندی شده.
وب‌سرویس‌های هویتی و اعتبارسنجی: مانند تطبیق شبا با کد ملی و تطبیق شماره موبایل با کد ملی (سامانه شاهکار) که برای فرآیندهای احراز هویت و امنیت تراکنش‌ها حیاتی هستند.
وب‌سرویس‌های گزارشی: شامل گزارش پایا و ساتنا که به کسب‌وکارها امکان پیگیری و مشاهده لحظه‌ای وضعیت تراکنش‌های خود را می‌دهد.
وب‌سرویس صورت‌حساب: برای مدیریت و تحلیل وضعیت مالی حساب‌ها.
۳. بانک ملت: از پرداخت تا مدیریت مالی شخصی
بانک ملت نیز با تمرکز بر نوآوری، گام‌های موثری در زمینه بانکداری باز برداشته است. این بانک مجموعه‌ای از خدمات و APIها را به توسعه‌دهندگان ارائه می‌دهد که فراتر از پرداخت‌های ساده است. این خدمات شامل:
مدیریت مالی شخصی (PFM): ابزارهایی که به کاربران اجازه می‌دهد تمامی حساب‌های بانکی خود را در یک پلتفرم واحد مشاهده و مدیریت کنند.
پرداخت‌های مستقیم: امکان انجام پرداخت‌ها بدون نیاز به ورود به اپلیکیشن یا وب‌سایت بانک، که تجربه کاربری را بهبود می‌بخشد.
وام‌دهی و اعتبارات: امکان مقایسه و درخواست وام از طریق پلتفرم‌های مختلف با استفاده از داده‌های بانکی مشتری.
تحلیل داده‌های مالی: با استفاده از این داده‌ها، کسب‌وکارها و فین‌تک‌ها می‌توانند تحلیل‌های دقیق‌تری را از رفتار مالی مشتریان خود ارائه دهند.
آینده بانکداری ایران: هم‌افزایی بانک‌ها و فین‌تک‌ها در مسیر تحول دیجیتال
تحولات در صنعت بانکداری ایران، نشان‌دهنده یک حرکت استراتژیک از مدل سنتی به سوی یک اکوسیستم مالی باز و دیجیتال است. بانک‌های بزرگی مانند ملی، ملت و سامان، با سرمایه‌گذاری در فناوری و همکاری با فین‌تک‌هایی چون زیبال، ثابت کرده‌اند که آینده صنعت مالی در گرو هم‌افزایی و نوآوری است. این همکاری‌ها نه تنها فرآیندهای مالی را برای کسب‌وکارها ساده‌تر و کارآمدتر کرده، بلکه به ارائه خدمات مالی نوین و شخصی‌سازی‌شده به مشتریان نیز کمک شایانی کرده است. این سیر تحول، نشان می‌دهد که در آینده، مرزهای میان بانک‌ها و فین‌تک‌ها کمرنگ‌تر شده و یک اکوسیستم مالی یکپارچه، هوشمند و مشتری‌مدار شکل خواهد گرفت.